Madam, tuk tuk?

Op 15 oktober is mijn broer jarig, en op die datum dit jaar is de oud-koning van Cambodja, Sihanouk, overleden. Zijn foto hangt door de hele stad. Voor het Koninklijk Paleis worden condoleanceregisters getekend, mensen brengen bloemen als laatste eerbetoon. Hij trad af in 2004, wat eigenlijk niet kan, normaal vindt opvolging pas plaats na het overlijden van een koning. Maar de koning is standvastig en een opvolger wordt aangewezen, dit is niet automatisch de oudste zoon. Het wordt de ongetrouwde Sihamoni, voormalig balletdanser. Het lichaam van de oud-koning ligt opgebaard in het paleis, na 3 maanden wordt het gecremeerd en wordt de as in een stoepa bewaard.

Phnom Penh is een mix van gezellige Franse cafeetjes aan de boulevard en vieze stinkende straten achter die boulevard. Als je op het terras zit komen die werelden samen. Terwijl ik aan mijn wijn zit, komen kinderen langs om armbandjes te verkopen, schiften, dvd's. De één kijkt nog zieliger dan de ander, en ik weet dat ze het zwaar hebben en toch ben ik stiekem blij dat ik niet naar India ga waar dit nog veel erger is. Er trekt een hele stoet voorbij, vrouwen met stapeltjes kleren waar al dan niet een baby in ligt, een man zonder benen, een man zonder armen. Ik zit me er vreselijk schuldig te voelen. Ik zie deze dagen regelmatig gezinnen die op straat leven, soms op een kleedje, in de schaduw van een boom, proberen iets te verkopen dat ze hebben gevonden. De kinderen zitten er naakt bij, op dezelfde vieze grond waarop geplast wordt en gerocheld en waar bergen afval ligt te rotten.

Ik bezoek Wat Phnom, een tempel op een heuvel in de Franse wijk. Mensen brengen er eten als offer, als dankzegging als hun wensen worden vervult. Eten dat 's avonds door apen wordt weggekaapt . Met een gids breng ik een bezoek aan een aantal andere gebouwen, zoals het terrein van het Koninklijk Paleis en het Nationaal Museum.

Maar Phnom Penh is onlosmakelijk verbonden aan de Rode Khmer en de verschrikkingen die zij hebben aangericht. Ik lees me van tevoren in en realiseer me dat dit heeft plaatsgevonden tijdens mijn leven. De Rode Khmer had het land in zijn greep van 1975 tot 1979, en dit heeft bijna 2 miljoen mensen het leven gekost, op een totale bevolking van ongeveer 8 miljoen mensen. Het verklaart waarom je bijna geen ouderen op straat ziet. Pol Pot, leider van de Rode Khmer, liet zich inspireren door Mao en diens Rode Boekje. Hij vond dat steden moesten verdwijnen, en verplichtte iedereen naar het platteland te verhuizen om daar het land te bewerken. Ze moesten zichzelf van eten leren voorzien, en doordat ze hier geen ervaring mee hadden, stierven velen of kregen ze straf van toezichthouders als de doelstellingen niet werden gehaald. Mensen die al op het platteland woonden moesten naar een ander deel van het land, waar ze niemand kenden en alle vertrouwdheid kwijt waren. Geld, onderwijs, religie, privébezit werden afgeschaft. Je mocht niet trouwen met wie je wilde, dat werd voor je bepaald. Met name de elite moest worden heropgevoed en kwam in gevangenissen of kampen terecht.

Ik ben in Dachau geweest, in Auschwitz. In de bossen bij Ho Chi Minh City zag ik recentelijk nog wat mensen elkaar aan doen. Toch went het nooit, wordt de pijn en het ongeloof om wat je ziet niet minder. We brengen eerst een bezoek aan het Tuol Sleng museum. Ooit was dit een school, ten tijde van Pol Pot was het een gevangenis waar veel mensen zijn gemarteld, ongeacht leeftijd, sekse of nationaliteit. Velen overleden als gevolg van de verwondingen, honger, uitputting, anderen werden afgevoerd naar de zogeheten Killing Fields om daar te worden vermoord.

In het gebouw zie je de omstandigheden van die tijd, de cellen, de martelwerktuigen, het opgedroogde bloed op de tegels dat niet kan worden weggeboend. Ook zijn er duizenden foto's van slachtoffers die ofwel hier of in de Killing Fields zijn omgekomen. De schattingen van de aantal gevangenen van de Tuol Sleng loopt uiteen van 14.000 tot 20.000 mensen. Slechts 7 mensen overleefden, hiervan zijn er nu nog 3 in leven.

Ik kan het niet opbrengen om hier details te geven van wat ik heb gezien en gehoord. Bij het zien van dit alles kan ik alleen maar stil worden, mijn hoofd schudden, tranen in mijn ogen krijgen. Deze tranen rollen over mijn wangen als ik de hand mag schudden van één van de overlevenden, Chum Mey.

De Killing Fields zijn de velden waar zoveel mensen zijn vermoord en in een massagraf zijn gedumpt. We bezoeken Choeung Ek, één van die Killing Fields. Hier zijn een aantal van de in totaal 126 massagraven geopend, de gevonden schedels zijn in een stoepa gelegd, zichtbaar voor het publiek. Ik toon die foto's hier niet, evenmin als die van andere gruwelijke dingen die ik heb gezien, het voelt als heiligschennis zo tussen de vakantiekiekjes. Zoals de toeriste die achter mij langs de schedels liep: "Oh cool, can I touch them?"

De dingen die hier gebeurd zijn, en in andere, eerdere oorlogen, kwamen pas later aan het licht. En we blijven herhalen: dit nooit meer.
Maar oorlogen vinden nog steeds plaats, en we sluiten onze ogen voor de gruwelijke details omdat we niet willen toegeven dat de houdbaarheidsdatum van 'dit nooit meer' allang verlopen is.